ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Για τη μετάφραση του Ζαχάβι

Σχόλιο στη βιβλιοκρισία 2011-05 της έκδοσης: Νταν Ζαχάβη: Χούσσερλ. Εισαγωγή στη φαινομενολογία του (Αθήνα: Αρμός 2010).

Γράφει ο Αντώνης Χατζημωυσής (Παν. Αθηνών)
hatzimoysis@yahoo.com

Στη λεπτομερή και εμπεριστατωμένη παρουσίαση του βιβλίου Χούσσερλ. Εισαγωγή στη φαινομενολογία του, οι συγγραφείς εγείρουν ένα ζήτημα νομιμότητας του τρόπου με τον οποίο αποσπάσματα από το έργο του Χούσσερλ περιλαμβάνονται και αποδίδονται στην ελληνική έκδοση. Θα ήταν, ως εκ τούτου, χρήσιμο να διευκρινιστεί ότι η ελληνική έκδοση του βιβλίου βασίστηκε στο δακτυλογραφημένο αγγλικό κείμενο, συνοδευόμενο από επεξηγηματικές σημειώσεις του Νταν Ζαχάβι αναφορικά με τις διαφορές του κειμένου του από την έκδοση που κυκλοφορεί από τον οίκο Stanford University Press. Η απόφαση μετάφρασης του κειμένου δίχως ένθετα αποσπάσματα από το έργο του Χούσσερλ ελήφθη ύστερα από πρόταση του ίδιου του Ζαχάβι· εντούτοις, και με σκοπό να διευκολυνθεί ο αναγνώστης στον έλεγχο τόσο της ερμηνευτικής προσέγγισης του συγγραφέα όσο και των συντετμημένων αποδόσεων διαφόρων αποσπασμάτων που περιέχει η μετάφραση, θεώρησα ορθό να παραθέσω στο τέλος της ελληνικής έκδοσης όλα τα συναφή αποσπάσματα από τη Husserliana, καθώς και τμήμα του μεταγραμμένου υλικού από ανέκδοτα χειρόγραφα του Χούσσερλ που έθεσε στη διάθεσή μου ο Ζαχάβι.

Όσον αφορά τις επιμέρους παρατηρήσεις, θα ήταν καλό να διακρίνουμε ζητήματα υφολογίας από θέματα ορολογίας. Ο όρος das Paar, λόγου χάριν, σημαίνει απλά «το ζεύγος», το επίθετο paar τον «ζυγό» (αριθμό), και το ουσιαστικό θηλυκού γένους Paarung είτε το ενέργημα της «ζεύξης» είτε το ενέργημα μετά του αποτελέσματός του: «το ζευγάρωμα». Ο όρος «σύζευξη», που προτείνουν οι συγγραφείς της βιβλιοκρισίας, θα μπορούσε να υιοθετηθεί ως εναλλακτική απόδοση, καθόσον στην νεοελληνική τείνει να χρησιμοποιείται, ανακριβώς, ως το ουσιαστικό αντίστοιχο του αρχαιοελληνικού «ζεύγνυμι». Το σύνθετο ουσιαστικό, όμως, «σύζευξη», στο παρόν φιλοσοφικό πλαίσιο, μπορεί να εκληφθεί από τον μη ενημερωμένο αναγνώστη με εσφαλμένο τρόπο, διότι, σε αντίθεση με την Paarung, εξειδικεύει τον τρόπο «ζεύξης». Υφολογικά, πάντως, οι συγγραφείς της βιβλιοκρισίας δεν έχουν άδικο: εφόσον η παγιωμένη χρήση του όρου «ζεύξη» σε ορισμένες εκφράσεις της νεοελληνικής προσδίδει στον όρο αυτό την έννοια της «γεφύρωσης» (βλ. εκφράσεις όπως “Η ζεύξη Ρίου-Αντιρρίου” κ.τ.ό.), θα ήταν πιο ευνόητη η επιλογή του όρου «σύζευξη».

Παρόμοια αμφιλογία μπορεί να ανακύψει και για όρους όπου η καθιερωμένη χρήση δεν συμβαδίζει οπωσδήποτε με τα πορίσματα της ετυμολογικής ανάλυσης. Προφανώς συμφωνώ ότι το επίθετο fremd σημαίνει «ξένος»· επειδή όμως, ως γνωστόν, η καθιερωμένη απόδοση της Entfremdung στην αγγλική γλώσσα είναι alienation, η οποία στην ελληνική αποδίδεται ως «αλλοτρίωση», συναντάται ενίοτε και η απόδοση του fremd στην αγγλική ως alien και στην ελληνική ως «αλλότριο» – το πρόβλημα αυτό δεν θα ανέκυπτε τόσο συχνά, αν ο γερμανικός όρος Entfremdung μεταφραζόταν απλά ως «αποξένωση». Για αποφυγή παρανοήσεων, θα ήταν όντως ορθό να χρησιμοποιείται σε όλο το κείμενο το επίθετο «ξένος» ως απόδοση του fremd.

Οι υπόλοιπες παρατηρήσεις των συγγραφέων καθώς και οι προτεινόμενες αποδόσεις τους για τους όρους Gleichordnung και irreduzible (Fremdheit) είναι πολύ εύστοχες, και ελπίζω να ληφθούν υπ’ όψιν σε τυχόν επανέκδοση του βιβλίου.

Δημοσιεύθηκε: 23.10.2011