Προλογικό σημείωμα
στην έντυπη έκδοση 2009 (εκδ. Εκκρεμές)

Τα Κριτικά είναι ένα νέο φιλοσοφικό περιοδικό, του οποίου οι σελίδες αφιερώνονται αποκλειστικά στη δημοσίευση φιλοσοφικών βιβλιοκρισιών· φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα «βήμα επιστημονικού διαλόγου και φιλοσοφικής κριτικής», αποβλέποντας (σύμφωνα με τον ιδρυτικό του αυτοπροσδιορισμό) «στην επιστημονικά έγκυρη και έγκαιρη αποτίμηση της αξίας πρόσφατων εκδόσεων από τον χώρο της φιλοσοφίας, καθώς και από συγγενείς κλάδους».

Είναι προφανές ότι κάθε νέο περιοδικό φιλοδοξεί να καλύψει ένα –πραγματικό ή εικαζόμενο– κενό. Το κενό που τα Κριτικά φιλοδοξούν να καλύψουν εντοπίζεται στην απουσία των συνθηκών και προϋποθέσεων που θα επέτρεπαν την ελεύθερη, γόνιμη και αυστηρή αξιολόγηση και αποτίμηση της φιλοσοφικής εργασίας που παράγεται στην Ελλάδα. Σε έναν βαθμό, η απουσία αυτών των συνθηκών δηλώνει έλλειψη ή ελλειμματικότητα μιας φιλοσοφικής κοινότητας. Είναι προφανές ότι ένα τόσο σύνθετο και θεμελιώδες κενό δεν μπορεί να πληρωθεί με τη λειτουργία ενός περιοδικού. Η δική μας φιλοδοξία συνίσταται σε ό,τι θα μπορούσε να ονομαστεί αποενοχοποίηση της κριτικής.

Ας μου επιτραπεί να αναφερθώ σε ένα προσωπικό παράδειγμα. Το 2002, νεαρός τότε λέκτορας, και υπό την πλήρη ακόμη επήρεια των γερμανικών ακαδημαϊκών ηθών, δημοσίευσα μια ιδιαίτερα επικριτική αξιολόγηση για ένα βιβλίο το οποίο συγκέντρωνε όλα τα χαρακτηριστικά που θα ωθούσαν κάποιον να ασχοληθεί μαζί του: Ήταν ένα ιδιαίτερα πρωτότυπο βιβλίο ενός πολύ σημαντικού μελετητή – το οποίο υποστήριζε με κατά τη γνώμη μου άτεχνο τρόπο μια κατά τη γνώμη μου λανθασμένη θέση. Η συζήτηση που προκάλεσε τότε εκείνο το κείμενο δεν αφορούσε τόσο το αν είχα δίκιο ή άδικο (σήμερα, μετά από τόσα χρόνια, πιστεύω ότι είχα και τα δύο)· αφορούσε κυρίως το ερώτημα «ποιος έβαλε τον Χ να επιτεθεί στον Ψ». Διότι το να γράψει ένας λέκτορας από μόνος του ένα τόσο επικριτικό κείμενο εθεωρείτο εξαρχής αδιανόητο.

Και τότε και τώρα, ο κριτικός λόγος στην Ελλάδα εμφανίζεται απονευρωμένος, και δυστυχώς τις περισσότερες φορές με προδιαγεγραμμένο πρόσημο: Μια θετική κριτική (θεωρείται ότι) υπηρετεί μια προσωπική σχέση ή εκδούλευση, μια αρνητική κριτική (θεωρείται ότι) εκφράζει προσωπική αντιπάθεια ή λειτουργεί ως ακαδημαϊκή τρικλοποδιά. Το περιοδικό μας θα έχει κάνει το χρέος του, αν αποδείξει ότι και φίλοι μπορούν να επικρίνουν, ότι και “αντίπαλοι” μπορούν να επαινούν. Και, κυρίως, αν αποδείξει ότι ο ακαδημαϊκός διάλογος δεν στραγγαλίζεται από τις όλο και πιο συνεκτικές ακαδημαϊκές “ομάδες”.

Από τα κείμενα που ακολουθούν –και χωρίς, φυσικά, να επιχειρώ εδώ αξιολόγηση της επιστημονικής τους ποιότητας– τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα των προθέσεών μας μπορούν ίσως να αναζητηθούν στον έντονο και οξύ, αλλά τίμιο διάλογο Γκολίτση-Μπετσάκου, καθώς και στην πολυκριτική για το πρόσφατο βιβλίο του Β. Κάλφα. Η πολυκριτική αυτή, την οποία σκοπεύουμε να επαναλαμβάνουμε για εκδόσεις μείζονος σημασίας, αποτελεί ίσως ευρύτερα και δείγμα μιας ουσιαστικής φιλοσοφικής φιλίας. Προσβλέπουμε, τέλος, σε περισσότερες “αυστηρές” κριτικές όπως η καταληκτική του Ζωγραφίδη, με την καταλυτική της τεκμηρίωση.

Γενικότερα, τα 21 κείμενα του πρώτου αυτού τεύχους αποτυπώνουν τόσο τις ευρύτερες τάσεις της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής (με την πρωτοκαθεδρία της αρχαίας φιλοσοφίας) όσο και την όλη κατάσταση της ελληνικής φιλοσοφικής κοινότητας, με τις αρετές και τους περιορισμούς της. Το βέβαιο είναι ότι θα θέλαμε να φιλοξενούμε περισσότερα κείμενα για ξένες εκδόσεις – καθώς πιστεύουμε ότι ο επιστημονικός διάλογος δεν μπορεί να αυτο-περιορίζεται σε γεωγραφικά ή γλωσσικά όρια, ούτε βέβαια να αποδέχεται ένα προβάδισμα του “εγχώριου” έναντι του “εισηγμένου”.

*

Τα Κριτικά έχουν πρωτογενώς ηλεκτρονική μορφή· αποτελούν διακριτή και αυτόνομη μονάδα του ιστοχώρου Philosophica, ο οποίος δημιουργήθηκε το 2008 υπό την αιγίδα του Ομίλου Φιλοσοφικών Ερευνών. Η ιδέα να στεγάσει ο ιστοχώρος ένα περιοδικό φιλοσοφικών βιβλιοκρισιών κατά το πρότυπο του αρχαιογνωστικού Bryn Mawr Classical Review ανήκει στον Σταύρο Τσιτσιρίδη. Εκτός από τη συμβολή των μελών της Συμβουλευτικής Επιτροπής στην οργάνωση του εγχειρήματος, αξίζει να αναφερθούν εδώ και οι προτάσεις και παρατηρήσεις που συνεισέφεραν ο Ιωάννης-Θεοφάνης Παπαδημητρίου, ο Βάιος Λιαπής, ο Βύρων Καλδής και ο Γιάννης Σταματέλλος. Κυρίως, όμως, το περιοδικό στηρίζεται στο πνεύμα συνεργασίας, την αυταπάρνηση, την καλή θέληση και τη συντροφικότητα που διέπει τη λειτουργία, τις σχέσεις και την επικοινωνία της Συντακτικής Επιτροπής. Χωρίς τη συλλογική δουλειά των μελών της, αλλά και των ανώνυμων κριτών που εθελοντικά και πρόθυμα εισφέρουν τις παρατηρήσεις τους για τα κείμενα, τα Κριτικά δεν θα ήταν αυτό που είναι – και πιθανότατα δεν θα υπήρχαν καν.

Η απόφαση για την ετήσια έντυπη έκδοση των βιβλιοκρισιών επιδιώκει να καταστήσει τα κείμενα προσιτά και σε εκείνη την (όχι ευκαταφρόνητη, αλλά όλο και πιο παραμελημένη) ομάδα αναγνωστών που δεν έχουν πρόσβαση στα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας και πληροφόρησης. Η επιδίωξη αυτή συνέπεσε με την αυθόρμητη προθυμία της Χριστίνας Ζήση να στεγάσει την έκδοση στις φιλόξενες εκδόσεις Εκκρεμές· την ευχαριστούμε θερμά. Τα Κριτικά θα εκδίδονται σε ετήσια βάση, ως επετηρίδα που θα συμπεριλαμβάνει κάθε φορά όλα τα κείμενα που έχουν δημοσιευθεί ηλεκτρονικά στη διάρκεια ενός ημερολογιακού έτους.

Παναγιώτης Θανασάς
Δεκέμβριος 2009